پروتئین‌های مشتق‌شده از شیر، مانند کازئین و وی، به دلیل ارزش زیستی بالا و خواص تغذیه‌ای منحصربه‌فردشان، از دیرباز در صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی، دارویی و مراقبت از پوست مورد توجه بوده‌اند. در میان مشتقات این پروتئین‌ها، پروتئین هیدرولیز شده شیر به دلیل ویژگی‌های برجسته‌ای مانند رطوبت‌رسانی، اثرات ترمیمی و توانایی نفوذ به لایه‌های عمیق‌تر پوست، به یکی از مواد کلیدی در فرمولاسیون محصولات آرایشی و بهداشتی تبدیل شده است. این ماده با ترکیبات فعال و پپتیدهای زیست‌فعال خود، نه تنها به بهبود سلامت و ظاهر پوست کمک می‌کند، بلکه به دلیل منشأ طبیعی و ایمنی بالا، گزینه‌ای ایده‌آل برای پوست‌های حساس و آسیب‌دیده محسوب می‌شود.
استفاده از پروتئین هیدرولیز شده شیر در محصولات مراقبت از پوست به دلیل توانایی آن در تقویت سد دفاعی پوست، افزایش رطوبت، تحریک تولید کلاژن و تسکین التهابات پوستی رو به افزایش است. این ماده با خواص چندگانه‌اش، از مرطوب‌کنندگی گرفته تا بازسازی و محافظت، به برندهای آرایشی و بهداشتی امکان می‌دهد محصولاتی مؤثر و متنوع برای نیازهای مختلف پوستی ارائه دهند. در این مقاله، به بررسی ساختار شیمیایی پروتئین هیدرولیز شده شیر، فرآیند تولید آن، خواص بیولوژیکی، مزایای پوستی و کاربردهای گسترده‌اش در محصولات مراقبت از پوست می‌پردازیم. همچنین، شواهد علمی مرتبط با اثربخشی این ماده را مرور کرده و نقش آن را در بهبود سلامت پوست تحلیل می‌کنیم.
فرآیند هیدرولیز و ساختار شیمیایی
فرآیند هیدرولیز
پروتئین هیدرولیز شده شیر از طریق فرآیند هیدرولیز آنزیمی یا اسیدی تولید می‌شود که طی آن زنجیره‌های پروتئینی بلند مانند کازئین و وی به پپتیدها و آمینواسیدهای کوتاه‌تر تجزیه می‌شوند. هیدرولیز آنزیمی، که معمولاً با استفاده از آنزیم‌هایی مانند تریپسین یا پپسین انجام می‌شود، روشی دقیق‌تر و زیست‌سازگارتر است و پپتیدهایی با اندازه و عملکرد مشخص تولید می‌کند. در مقابل، هیدرولیز اسیدی ممکن است ساختارهای پیچیده‌تری ایجاد کند، اما کنترل کمتری بر اندازه پپتیدها دارد. این فرآیند باعث کاهش وزن مولکولی پروتئین‌ها می‌شود، که به نوبه خود نفوذپذیری آن‌ها به لایه‌های عمیق‌تر پوست را افزایش می‌دهد.
ساختار شیمیایی
پروتئین هیدرولیز شده شیر عمدتاً از پپتیدهای زیست‌فعال و آمینواسیدهای آزاد تشکیل شده است. این پپتیدها حاوی گروه‌های شیمیایی فعال مانند آمینه (NH2) و کربوکسیلیک (COOH) هستند که به آن‌ها توانایی جذب و نگهداری آب را می‌دهند. وزن مولکولی پایین این پپتیدها (معمولاً کمتر از ۵۰۰۰ دالتون) امکان عبور آن‌ها از لایه شاخی (Stratum Corneum) را فراهم می‌کند، که لایه‌ای محافظ و نسبتاً غیرقابل نفوذ در سطح پوست است. این ویژگی باعث می‌شود که پروتئین هیدرولیز شده شیر بتواند به لایه‌های اپیدرمی و حتی درمی نفوذ کرده و اثرات درمانی عمیق‌تری ایجاد کند.
ساختار شیمیایی این پپتیدها همچنین شامل آمینواسیدهای ضروری مانند لیزین، پرولین و گلوتامیک اسید است که در فرآیندهای بازسازی پوست و تولید پروتئین‌های ساختاری مانند کلاژن و الاستین نقش دارند. این ترکیبات با ایجاد پیوندهای هیدروژنی با مولکول‌های آب، به حفظ رطوبت پوست کمک کرده و در عین حال به عنوان یک لایه محافظ در برابر عوامل محیطی عمل می‌کنند.
خواص بیولوژیکی و مزایای پوستی
پروتئین هیدرولیز شده شیر به دلیل ویژگی‌های زیستی منحصربه‌فردش، مزایای متعددی برای پوست ارائه می‌دهد که در ادامه به تفصیل بررسی می‌شوند:
۱. رطوبت‌رسانی و آبرسانی
یکی از برجسته‌ترین خواص پروتئین هیدرولیز شده شیر، توانایی آن در جذب و نگهداری رطوبت است. پپتیدهای موجود در این ماده به دلیل داشتن گروه‌های هیدروفیل (آب‌دوست)، می‌توانند مولکول‌های آب را در سطح پوست جذب کرده و از تبخیر رطوبت جلوگیری کنند. این ویژگی به‌ویژه برای پوست‌های خشک، دهیدراته یا آسیب‌دیده مفید است، زیرا باعث کاهش احساس کشیدگی، پوسته‌پوسته شدن و خشکی می‌شود.
۲. افزایش خاصیت ارتجاعی و تحریک کلاژن‌سازی
پپتیدهای زیست‌فعال موجود در پروتئین هیدرولیز شده شیر قادرند فیبروبلاست‌ها (سلول‌های مسئول تولید کلاژن و الاستین) را تحریک کنند. این تحریک منجر به افزایش سنتز کلاژن و بهبود ساختار ماتریکس خارج سلولی پوست می‌شود، که در نتیجه به سفتی و انعطاف‌پذیری پوست کمک می‌کند. این خاصیت به‌ویژه در محصولات ضد پیری کاربرد دارد، زیرا می‌تواند ظاهر خطوط ریز و چروک را کاهش دهد و پوست را جوان‌تر و شاداب‌تر نشان دهد.
۳. تسکین التهاب و تحریکات پوستی
پروتئین هیدرولیز شده شیر دارای خواص ضدالتهابی ملایم است که می‌تواند به تسکین پوست‌های حساس یا ملتهب کمک کند. این ماده با کاهش تولید سیتوکین‌های التهابی و تقویت سد دفاعی پوست، به کاهش قرمزی، خارش و تحریک ناشی از عوامل محیطی مانند اشعه UV، آلودگی یا محصولات شیمیایی قوی کمک می‌کند. این ویژگی باعث شده است که پروتئین هیدرولیز شده شیر در محصولات مخصوص پوست‌های حساس یا آسیب‌دیده بسیار محبوب باشد.
۴. اثر محافظتی و تقویت سد دفاعی پوست
سد دفاعی پوست (Skin Barrier) نقش مهمی در جلوگیری از تبخیر آب ترانس‌اپیدرمال (TEWL) و محافظت در برابر عوامل خارجی مانند باکتری‌ها و آلاینده‌ها دارد. پروتئین هیدرولیز شده شیر با تقویت این سد، به حفظ رطوبت طبیعی پوست و محافظت از آن در برابر آسیب‌های محیطی کمک می‌کند. پپتیدهای این ماده می‌توانند با لیپیدهای موجود در لایه شاخی تعامل کرده و یک لایه محافظ تشکیل دهند که از نفوذ عوامل مضر جلوگیری می‌کند.
۵. خواص آنتی‌اکسیدانی
برخی از پپتیدهای موجود در پروتئین هیدرولیز شده شیر دارای خواص آنتی‌اکسیدانی هستند که می‌توانند از پوست در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت کنند. این رادیکال‌ها، که از عواملی مانند اشعه UV، آلودگی و استرس تولید می‌شوند، می‌توانند به پیری زودرس پوست و آسیب‌های سلولی منجر شوند. پپتیدهای آنتی‌اکسیدانی با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد، به حفظ سلامت سلول‌های پوستی کمک می‌کنند.
کاربرد در محصولات آرایشی و بهداشتی
پروتئین هیدرولیز شده شیر به دلیل خواص چندگانه و ایمنی بالای خود، در فرمولاسیون انواع محصولات مراقبت از پوست مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده به دلیل زیست‌سازگاری و منشأ طبیعی‌اش، برای پوست‌های حساس و آسیب‌دیده بسیار مناسب است و در محصولات متنوعی به کار می‌رود:
۱. کرم‌های مرطوب‌کننده و نرم‌کننده
پروتئین هیدرولیز شده شیر به دلیل توانایی بالای رطوبت‌رسانی، یکی از ترکیبات رایج در کرم‌های مرطوب‌کننده است. این ماده به حفظ رطوبت پوست کمک کرده و باعث نرمی و لطافت پوست می‌شود. کرم‌های حاوی این پروتئین به‌ویژه برای پوست‌های خشک، دهیدراته یا پوسته‌پوسته‌شده مناسب‌اند.
۲. ماسک‌های صورت
ماسک‌های صورت حاوی پروتئین هیدرولیز شده شیر به عنوان یک عامل تغذیه‌کننده و ترمیم‌کننده عمل می‌کنند. این ماسک‌ها می‌توانند پوست را آبرسانی کرده، بافت آن را بهبود بخشند و به کاهش التهاب و تحریک کمک کنند. ماسک‌های حاوی این ماده برای استفاده پس از درمان‌های تهاجمی مانند پیلینگ شیمیایی یا میکرودرم‌ابریژن بسیار مفید هستند.
۳. سرم‌ها و لوسیون‌های ضد پیری
سرم‌های ضد پیری حاوی پروتئین هیدرولیز شده شیر به دلیل توانایی تحریک کلاژن‌سازی و افزایش خاصیت ارتجاعی پوست، در کاهش علائم پیری مانند خطوط ریز و چروک مؤثرند. این سرم‌ها معمولاً با سایر ترکیبات ضد پیری مانند رتینول یا پپتیدهای مصنوعی ترکیب می‌شوند تا اثرات قوی‌تری ایجاد کنند.
محصول مرتبط:سرم جوانساز و ضد چروک دور چشم دکتر متی DR.MOTTI
۴. محصولات پاک‌کننده و شوینده ملایم
پروتئین هیدرولیز شده شیر در شوینده‌های ملایم و پاک‌کننده‌های صورت به کار می‌رود تا از تحریک بیش از حد پوست جلوگیری کند. این ماده به تسکین پوست در حین پاکسازی کمک کرده و از خشکی ناشی از شستشوی مکرر جلوگیری می‌کند. شوینده‌های حاوی این پروتئین برای پوست‌های حساس یا مستعد التهاب بسیار مناسب‌اند.
۵. محصولات مخصوص پوست‌های حساس
به دلیل خواص ضدالتهابی و التیام‌بخش، پروتئین هیدرولیز شده شیر در محصولاتی که برای پوست‌های حساس، ملتهب یا آسیب‌دیده طراحی شده‌اند، کاربرد گسترده‌ای دارد. این محصولات می‌توانند به کاهش قرمزی، خارش و تحریک کمک کرده و پوست را آرام کنند.
نتیجه‌گیری
پروتئین هیدرولیز شده شیر به عنوان یک ماده مؤثر، ایمن و زیست‌سازگار، جایگاه ویژه‌ای در صنعت مراقبت از پوست به دست آورده است. این ماده با خواص چندگانه خود، از جمله رطوبت‌رسانی، تحریک کلاژن‌سازی، تسکین التهاب و محافظت از سد دفاعی پوست، به یکی از ترکیبات کلیدی در فرمولاسیون محصولات آرایشی و بهداشتی تبدیل شده است. کاربرد گسترده آن در کرم‌های مرطوب‌کننده، ماسک‌های صورت، سرم‌های ضد پیری و شوینده‌های ملایم نشان‌دهنده تطبیق‌پذیری و اثربخشی بالای این ماده است.
شواهد علمی تأیید می‌کنند که پروتئین هیدرولیز شده شیر می‌تواند به بهبود رطوبت، خاصیت ارتجاعی و سلامت کلی پوست کمک کند، در حالی که خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی آن از پوست در برابر آسیب‌های محیطی محافظت می‌کند. برای افرادی که به دنبال محصولات طبیعی و ایمن برای پوست‌های حساس، خشک یا آسیب‌دیده هستند، محصولات حاوی این ماده گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شوند. با پیشرفت تحقیقات در حوزه پپتیدهای زیست‌فعال، انتظار می‌رود که کاربردهای پروتئین هیدرولیز شده شیر در آینده حتی گسترده‌تر شود و نوآوری‌های بیشتری در محصولات مراقبت از پوست به ارمغان آورد.
-
Kim, H. S., Kim, J. Y., & Kim, K. H. (2008). Effects of hydrolyzed milk protein on skin moisturization and elasticity. Journal of Cosmetic Science, 59(4), 305–312.
-
Kovalcik, A., Obruca, S., & Marova, I. (2014). Peptides derived from milk proteins and their antioxidant activity: A review. International Journal of Food Science and Technology, 49(6), 1345–1355.
